1. Sayfa
BİR GUGUKLU SAATİN AZİZLİĞİ
Dışarıda yağmur, çamur, soğuk, ziyfos ve karanlık vardı. Berbad bir kış akşamıydı. Halbuki içeride salonlar ılık, temiz, aydınlık ve pür-neş’e idi. Çay veriliyordu. Ben de bu âleme dâhildim.
Fakat
nedense melûl, mahzûn bir günümdü. Nezâketle hâzirûnu selamlamış,
birkaç nâzikâne cümle sarf etmiş ve usulcacık bir köşeye yollanub orada,
ayakta bir süslü masaya dayanub tahayyüle
dalmışım. Ah hiç şüphe yok ki, şu salonda her şey ve herkes, ilk nazarda
pek hoş pek câzibedar, pek kaygusuz pek âsude görünüyordu. Sanki
hepimiz bütün işlerimizi yoluna koymuş îrâdımızı masrafımıza uydurmuş,
kendimizin ve çocuklarımızın istikbâlini temin etmiş, hayatımızı taht-ı emniyete almış, şimdi buraya havâi sohbetler yapmaya, eğlenmeye gelmişdik. Ev sahipleri, dudaklarında mes’ûd tebessümler ortada dolaşıyorlar, misafirler gözleri neşeli latifeler yapıyorlar, modadan bahsediliyor. Avrupa’dan dem vuruluyor, yazın yapılacak eğlencelerle
bahara çıkılacak seyahatlerin projelerinden konuşuluyor. Hülâsa
müreffeh mes’ûd, tâli’li adamlar gibi bu zümre en latîf hasbihâllerle ne
tatlı vakit
2. Sayfa
geçiriyordu.
Evet şüphesiz ki buraya İstanbul’un bahtiyarları toplanmış en dertsiz
ve endişesiz insanları bu zarif salonda birbirleriyle telâki (buluşma)
etmişdi.
Ben
tam muhâkememi bu raddeye getirmiştim. Birden başımın üzerinde bir
harhara koptu ve garib bir mahluk bir biri üstüne altı kere: Guguk!
Guguk!
Diye haykırdı. Bakdım: duvara kâr-i kadîm antika bir saat, bir guguklu saat asılmışdı.
Çâryekte
bir üstündeki ufacık kapı açılıyor ve alel acayip bir kuş salona,
salondakilere doğru uzanarak yerine göre, bir, beş, on, on iki defa:
- Guguk!
Diye
bağırıyor, sonra yine odasına ve yuvasına çekiliyordu. Belki bunda
şâyân-ı hayret hiçbir cihet yoktu. Fakat, nedense, bana bu (guguk !)
lar, şu riya hülya âleminde pek manidâr göründü; Sanki onu bir feylesof
azizlik olmak için asmıştı, her (guguk) bizi hakikate ircâ' için bir
ihtâr ve her esassız sözümüzle, fiile uymayan kavlimizle bir istihzara
idi. Hem, galiba ale’l-husus çay günleri bu (Guguk) lar o kadar yerinde
çıkıyor, guguklu saat bizi o derece münasip bir yerde susduruyordu ki
onun bir makineden ibaret olmayıp ayrıca bir ruha, bir zeka ve bir ilme
de malik olduğuna gittiğince inanmağa başlıyordum.
3. Sayfa - Muhakkak, diyordum, arkamızda bizi bir dinleyen var, yeri geldikçe ipini çekiyor ve saati öttürüyor! Mesela
yandaki koltuğa gömülüp yüksek sesle meclise hitap eden bir harp
zengini borç gırtlağında, perişan bir halde idi ve elli lira bulmaktan
aciz bir vaziyete düşmüştü. Keyfiyet de cümlemizce mâlûm idi. Gûyâ âbid
hanındaki yazıhânesi işliyormuş gibi azametle: - Piyasa durgun biraz un üzerine muamele var, fakat geçen hafta ortağımla girdik, sekiz bin lira zarar ettik! Der demez zahir akrep çâryeğin üzerine gelmişti. Kuş yuvasından çıktı ve tüccarın üzerine doğru uzanıp bir defa: - Guguk! Diye haykırdı. Ben kıpkırmızı oldum; Az daha ev sahibi de: - Kusurunu afv edin, münasebetsizlik etti! Diyecek zannettim. Fakat baktım, kimse şu ihtâr ve istihzâ’nın farkında olmadı. Şimdi
tacir-i müflis sözünü kesmiş, halka yutturduğuna kâni’ memnun
dinlenirken şık, zarif ve câzibedâr bir hanım efendi – Allahu âlem,
doğru olmasa gerek ama sigorta parası için geçen yıl yalılarını kasden
yakdıkları hakkında ortalıkta bir
4. Sayfa
şâyi’a dönmüştü ve bu yıl yakacak ev dahi kalmamıştı - tatlı bir bahs açmıştı.
-
Geçen kışı Nis’de geçirdikdi, ne mükemmel bir hayat o bu sene beğe
söylüyorum, “Canım, diyorum, bu çamurlu, sıkıntılı memlekette nasıl
durulur, hiç olmazsa iki ay Mısır’a gidelim!” Fakat, inatçı adam, bir
türlü razı olmuyor, “Bir işim var, hele bitsin, niyetim yine Nis’de bir
villa tutmak” diyor... Bakalım ne olacak!
Hanım
Efendi sözünü ikmâle vakit bulmaştı, Nis’de villa tutmak ibaresine
gelir gelmez tepesinde bir har hara kopmuş ve bıçak olmalıydı –
Tahammülsüz kuş kutusundan dışarıya fırlayarak:
- Guguk!
Diye
ona da bir defa cân u gönülden bağırmıştı... Acaba hanım alayın
farkında olmuş muydu? Ben hicâbımdan yerlere geçiyordum. Lakin anladım
ki tefâhür müsabakasına girişilen bu meclisde (guguk!) değil a, bir saat
icad olunsa da (yuh sana!) diye haykırsa yine kimse üzerine
alınmayacak!
Üçüncü
bir zat, bir muharirdi ve dalgınlıkla benim orada bulunduğumu ve
işlerin iç yüzünü bildiğimi de unutmuştu... Kitaplarının mazhar olduğu
rağbeti, mahviyetkârâne bir şive ile, lâkin herkesin zihnine hakk etmeğe
uğraşarak tatlı tatlı anlatıyor, anlata anlata bitiremiyor:
5. Sayfa -
Vallâhi efendim diyordu, bu memleket için doğrusu şâyân-ı hayrettir.
İlk eserimi beş bin bastırmıştım. Beş ayda tek nüsha kalmadı... Kitapçı
geçen gün ikinci tab’ını teklif etti. “Hele şu sırada dursun!” Cevabını
verdim. Mâ’mafih eş’ârımı (şiirlerimi) topladım, küçük bir cilt teşkil
edecek… Tâbi’ on binden aşağı basılmasına razı değil! On
bini işiten kuş [ya tekrar çeyrek üzerine, yahutta şâir-i meşhûrun iki
yüz nüsha bile satamayacağına vâkıf olduğundan hiddete gelmişti] Birden
yuvasından dışarıya atılmış ve üstadın burnuna doğru gagasını uzatıp
sarîh bir istihzâ ile: - Guguk! Diye
haykırmıştı. Ben utanarak gözlerimi yere indirmiştim; zannetmiştim ki
şâir de işin farkına vardı. . . Lakin ne gezer, galiba o bunu ( Bravo!) ,
(Mükemmel !) gibi bir takdir ve alkış sedası farz etmiş, (Mersi),
(Mersi) diye mırıldanarak koltuğuna yaslanmıştı! * * * Söz
sırası bir büyük zata gelmişti, o sâbık ve lâhîk ne kadar siyasiyyûn
varsa hepsini bol keseden tenkîd ediyor, sürü sürü kusurlar sayıyor,
kaht-ı ricâlden dem vuruyor, memlekete yazık olduğunu söylüyor, süslü
yeleğinin cebine elini sıkıştırıp meşhûr bir siyasi tavrıyla: Hanım efendiler, diyordu, yazık ki iş başına şark
6. Sayfa
ve
garba layıkıyla vâkıf bir zat, bir azimkâr ve kıymetdâr zat geçemedi.
Mesela ben deniz iktidarda bulunsa idim dört kanunla bu memlekete öyle
bir intizam verir, maârfı, sanâyii öyle bir teshîl eder ticareti öyle
arttırır, vatanı öyle bir gülzara çevirdim ki hasımlarıma bile meziyet
mi hidmet mi takdir ettirir, dünyaya parmak ısırttırırdım. Evet fazla
değil, yalnız dört kanun, dört nizamname ile milleti şu muhâtaradan
kurtarmağa benim için acizleri için işten bile sayılmazdı!
Bu
beliğ mûhim, müthiş hitabeyi tam zamanında medid muharriş, boğuk bir
harhara, badehu sert, tiz, sabırsız bir sadâ-yı istihzâ tamamladı.
- Guguk! Guguk! Guguk!
Akrep
tam altının üzerine gelmiş, bir çeyrek kadar şu nutku dinlemekten kuş
bütün tahammül ve metânefini gâip ederek yuvasından dışarıya bir çılgın
gibi fırlamıştı. Yedinci gugukta henüz hırsını alamamış gibi
mırıldanarak zor bela içeriye girdi... Lâkin dünyayı anladığını iddia
eden o zeki vukuûflu zat bu sarîh alayı hissetmemişti. Ben saatin şu
nezaketsizliğinden dolayı utandığımı belli etmemek için yüzüme mendilimi
kaparken o alkışlamış bir hatip edasıyla mağrur koltuğuna yaslanıyordu.
Siyasetten bıkan meclis artık öteden beriden bahs ediyordu. Otuz seneden beri otuz yaşını geçmeyen bir hanım efendi [söz
7. Sayfa
aramızda,
haber aldığımıza göre kerime hanımla bir mukâvele akit etmişti, sokakta
kendisine (Anne!) diye hitap etmemek şartıyla mah-be-mah elli lira cep
harçlığı verecekti.] şöyle genç, şuh bir kahkaha ile birden:
- Cum’aya benim doğduğum gün dedi, yemeği hep beraber yeriz…
Sonra daha genç, şuh bir seda ile:
-
Ben de otuzunu buldum! Diye ilave etti… Cümlesini henüz bitirmişti,
birden tepemizde müthiş bir harhara koptu, guguk kuşu --- hem de çâryeğe
gelmeden, zâhir zenbereği boşanmıştı --- kutusundan fırladı,
lâyenkati’:
- Guguk! Guguk! Guguk!
Diye bağırıyor, mütemâdiyen haykırıyor, nefes nefese hanımefendiye bakarak guguklarına devam ediyordu.
Hepimiz şaşırmış, yüksekteki saate:
- Artık sus!
Diye
sesleniyor, yumruklarımızı sallıyorduk. Nihayet kurması biterek
bî-mecâl susmuştu; susmuştu ama bir kelime ile fikrini bu derece
mükemmel ve dürüst ifade eden zarîf bir heccâva ben ömrümde tesadüf
etmemiştim!
Refık Hâlid
